Ostatni tydzień kwietnia ma w kalendarzu dwie ważne daty: Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich oraz Dzień Własności Intelektualnej. Nie ulega wątpliwości, że obowiązkiem każdego czytelnika korzystającego z cudzej twórczości jest poszanowanie praw własności intelektualnej. Z tej okazji warto zastanowić się ile my, czytelnicy, wiemy o prawach autorów? Tych którzy wiedzą niewiele i tych którzy chcą wiedzieć więcej zapraszam do zapoznania się z cyklem artykułów pt. „ Jak nie zostać intelektualnym piratem czyli krótki przewodnik po prawie autorskim”.
Tematem dzisiejszej publikacji jest charakterystyka autorskich praw osobistych i majątkowych. W kolejnym cyklu przybliżę problematykę praw twórców oraz jak w dobie Internetu i nowych technologii bezpiecznie korzystać z cudzej twórczości.
Jak chroni się prawa autorskie w Polsce i na świecie?
Pierwszym międzynarodowym aktem prawnym z zakresu ochrony praw autorskich jest Konwencja Berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 9 września 1886 roku. Powstała z inicjatywy Wiktora Hugo wprowadziła dwie podstawowe zasady ochrony praw autorskich – zasadę asymilacji i zasadę minimalnego standardu ochrony.
Zasada asymilacji oznacza, że twórca z innego kraju musi być traktowany na równi z twórcami, którzy są obywatelami kraju członkowskiego natomiast zasada minimalnej ochrony zobowiązuje państwo członkowskie do zagwarantowania minimalnego standardu ochrony przyjętego na gruncie Konwencji. Kolejną międzynarodową umową chroniącą prawa twórców jest Powszechna Konwencja o Prawie Autorskim ( Universal Copyright Convention – UCC) z 6 września 1952r. W systemie międzynarodowym prawa autorskie są także chronione w ramach TRIPS czyli Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej Światowej Organizacji Handlu (WTO). Polska jest sygnatariuszem wszystkich wskazanych wyżej umów międzynarodowych, a najważniejszą ustawą dotyczącą ochrony praw autorskich w krajowym systemie prawnym jest Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. ( Dz.U. 1994, nr. 24, poz.83, dalej PrAut)
2. Jakie rodzaje praw autorskich wyróżniamy?
Majątkowe prawa autorskie są to uprawnienia, które służą zaspokojeniu ekonomicznych interesów właściciela utworu. Umożliwiają one korzystanie z utworu oraz rozporządzanie nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia. W prawie kontynentalnym, w odniesieniu do własności intelektualnej przyjęty jest tzw. model własnościowy. Twórca dysponuje więc pełną swobodą w dysponowaniu swoim prawem, a ograniczają go jedynie przepisy ustaw np. dotyczące dozwolonego użytku prywatnego czy publicznego.
Prawo do korzystania z utworu - obejmuje wszelkie działania prowadzące do utrwalenia lub zwielokrotnienia dzieła (np. nagrania, reprodukowanie) oraz wszelkie działania powodujące rozpowszechnienie dzieła (np. emisję, rozpowszechnienia w Internecie).
Prawo do rozporządzania utworem – jest to prawo, które pozwala twórcy na czerpanie materialnych korzyści wynikających z eksploatacji utworu. Prawo to obejmuje zarówno uprawnienie do dokonywania czynności rozporządzających (czyli zawierania umów, które przenoszą prawa autorskie na inny podmiot tj. przeniesienie praw autorskich) jak i czynności upoważniających tj. umowy licencyjne, które umożliwiają innym podmiot korzystanie z utworu w sposób określony w umowie.
Prawo do wynagrodzenia – jest to bezwzględne prawo twórcy do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Autorskie prawa majątkowe są ograniczone czasowo. Co do zasady wygasają one w terminie 70 lat. Po wygaśnięciu autorskich praw majątkowych, utwór przechodzi do domeny publicznej (public domain). Oznacza to , że wolno korzystać z utworu bez zezwolenia podmiotu autorskich praw majątkowych i konieczności zapłaty wynagrodzenia ponieważ utwór trafia do strefy wolnego publicznego użytku. Z tytułu korzystania takich utworów odprowadza się jedynie odpowiednią kwotę na Fundusz Rozwoju Twórczości.
3. Czym są autorskie prawa osobiste?
Zgodnie z art. 16 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych są to prawa, które chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem.
Katalog autorskich praw osobistych twórcy zawarty jest w art.16. PrAu. Należą do nich:
-prawo do autorstwa utworu
-prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo
-prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania -prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
-prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu'
3. O czym należy bezwzględnie pamiętać w zakresie prawa autorskiego?
Korzystając z cudzego utworu należy pamiętać, że nawet jeśli należy on do wspomnianej już domeny publicznej i nie potrzebujemy na wykorzystanie utworu zgody twórcy to ochrona wynikająca z autorskich praw osobistych nadal jest aktualna. Dlatego przytaczając fragmenty dzieła innego autora we własnej twórczości zawsze należy wskazać tytuł utworu oraz imię i nazwisko lub pseudonim twórcy. Dodatkowo możliwość korzystania z cudzych utworów bez zgody twórcy ograniczona jest tzw. prawem cytatu, którego zakres określony jest w artykułach 29 – 292 pr.aut. Dozwolone jest więc np. przytaczanie w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnionych utworów plastycznych, utworów fotograficznych lub drobnych utworów w całości, pod warunkiem, że jest to uzasadnione celami cytatu. Mogą nimi być cele dydaktyczne, polemika wyjaśnianie czy krytyczna analiza (art.29). Wolno też korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury (art.291). Przekroczenie granic cytatu określonych we wskazanych wyżej regulacjach może skutkować naruszeniem autorskich praw twórcy.
Jak zatem właściwie stosować prawo cytatu by nie narazić się na odpowiedzialność prawną? O tym więcej w kolejnym artykule.
mgr Monika Bartczak, wykładowca kierunku „Prawo w biznesie” WSB, opiekun specjalności „Prawo nowych technologii” oraz Prawnego Studenckiego Koła Naukowego „Vis Maior” w WSB w Toruniu i w Bydgoszczy.
Jak chroni się prawa autorskie w Polsce i na świecie?
Pierwszym międzynarodowym aktem prawnym z zakresu ochrony praw autorskich jest Konwencja Berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 9 września 1886 roku. Powstała z inicjatywy Wiktora Hugo wprowadziła dwie podstawowe zasady ochrony praw autorskich – zasadę asymilacji i zasadę minimalnego standardu ochrony.
Zasada asymilacji oznacza, że twórca z innego kraju musi być traktowany na równi z twórcami, którzy są obywatelami kraju członkowskiego natomiast zasada minimalnej ochrony zobowiązuje państwo członkowskie do zagwarantowania minimalnego standardu ochrony przyjętego na gruncie Konwencji. Kolejną międzynarodową umową chroniącą prawa twórców jest Powszechna Konwencja o Prawie Autorskim ( Universal Copyright Convention – UCC) z 6 września 1952r. W systemie międzynarodowym prawa autorskie są także chronione w ramach TRIPS czyli Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej Światowej Organizacji Handlu (WTO). Polska jest sygnatariuszem wszystkich wskazanych wyżej umów międzynarodowych, a najważniejszą ustawą dotyczącą ochrony praw autorskich w krajowym systemie prawnym jest Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. ( Dz.U. 1994, nr. 24, poz.83, dalej PrAut)
2. Jakie rodzaje praw autorskich wyróżniamy?
Majątkowe prawa autorskie są to uprawnienia, które służą zaspokojeniu ekonomicznych interesów właściciela utworu. Umożliwiają one korzystanie z utworu oraz rozporządzanie nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia. W prawie kontynentalnym, w odniesieniu do własności intelektualnej przyjęty jest tzw. model własnościowy. Twórca dysponuje więc pełną swobodą w dysponowaniu swoim prawem, a ograniczają go jedynie przepisy ustaw np. dotyczące dozwolonego użytku prywatnego czy publicznego.
Prawo do korzystania z utworu - obejmuje wszelkie działania prowadzące do utrwalenia lub zwielokrotnienia dzieła (np. nagrania, reprodukowanie) oraz wszelkie działania powodujące rozpowszechnienie dzieła (np. emisję, rozpowszechnienia w Internecie).
Prawo do rozporządzania utworem – jest to prawo, które pozwala twórcy na czerpanie materialnych korzyści wynikających z eksploatacji utworu. Prawo to obejmuje zarówno uprawnienie do dokonywania czynności rozporządzających (czyli zawierania umów, które przenoszą prawa autorskie na inny podmiot tj. przeniesienie praw autorskich) jak i czynności upoważniających tj. umowy licencyjne, które umożliwiają innym podmiot korzystanie z utworu w sposób określony w umowie.
Prawo do wynagrodzenia – jest to bezwzględne prawo twórcy do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Autorskie prawa majątkowe są ograniczone czasowo. Co do zasady wygasają one w terminie 70 lat. Po wygaśnięciu autorskich praw majątkowych, utwór przechodzi do domeny publicznej (public domain). Oznacza to , że wolno korzystać z utworu bez zezwolenia podmiotu autorskich praw majątkowych i konieczności zapłaty wynagrodzenia ponieważ utwór trafia do strefy wolnego publicznego użytku. Z tytułu korzystania takich utworów odprowadza się jedynie odpowiednią kwotę na Fundusz Rozwoju Twórczości.
3. Czym są autorskie prawa osobiste?
Zgodnie z art. 16 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych są to prawa, które chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem.
Katalog autorskich praw osobistych twórcy zawarty jest w art.16. PrAu. Należą do nich:
-prawo do autorstwa utworu
-prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo
-prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania -prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
-prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu'
3. O czym należy bezwzględnie pamiętać w zakresie prawa autorskiego?
Korzystając z cudzego utworu należy pamiętać, że nawet jeśli należy on do wspomnianej już domeny publicznej i nie potrzebujemy na wykorzystanie utworu zgody twórcy to ochrona wynikająca z autorskich praw osobistych nadal jest aktualna. Dlatego przytaczając fragmenty dzieła innego autora we własnej twórczości zawsze należy wskazać tytuł utworu oraz imię i nazwisko lub pseudonim twórcy. Dodatkowo możliwość korzystania z cudzych utworów bez zgody twórcy ograniczona jest tzw. prawem cytatu, którego zakres określony jest w artykułach 29 – 292 pr.aut. Dozwolone jest więc np. przytaczanie w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnionych utworów plastycznych, utworów fotograficznych lub drobnych utworów w całości, pod warunkiem, że jest to uzasadnione celami cytatu. Mogą nimi być cele dydaktyczne, polemika wyjaśnianie czy krytyczna analiza (art.29). Wolno też korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury (art.291). Przekroczenie granic cytatu określonych we wskazanych wyżej regulacjach może skutkować naruszeniem autorskich praw twórcy.
Jak zatem właściwie stosować prawo cytatu by nie narazić się na odpowiedzialność prawną? O tym więcej w kolejnym artykule.
mgr Monika Bartczak, wykładowca kierunku „Prawo w biznesie” WSB, opiekun specjalności „Prawo nowych technologii” oraz Prawnego Studenckiego Koła Naukowego „Vis Maior” w WSB w Toruniu i w Bydgoszczy.
